In 1892 richt Willem Kölling een rijwielhandel op. Al snel heeft hij succes en gaat op zoek naar een partner om zijn handel verder uit te kunnen breiden. Deze vindt hij in de persoon van Rudolf Arentsen, een handelaar in kachels, haarden en ijzer. Samen richten zij de firma Kölling en Arentsen op. Als zij in 1902 een bedrijfsterrein kopen in Dieren kunnen de zaken al snel worden uitgebreid, en wordt de merknaam Gazelle geïntroduceerd.

Detail uit de Gazelle catalogus van 1938

Ook voor de oorlog kon je bij Gazelle een racefiets aanschaffen. Qua volumes wordt het bij Gazelle pas serieus in 1968 als de merken Juncker, Locomotief en Simplex worden overgenomen. Bij Locomotief werkt op dat moment de framebouwer Bertus Slesker. Hij staat dan ook aan de wieg van de uiterst succesvolle Gazelle Champion Mondial racefietsen.

Volgens de lezing van Eva Breukink werd in 1968 de Willem II-Gazelle ploeg opgericht om te laten zien dat Gazelle ook ‘ultralichte sportfietsen’ maakt. Omdat Gazelle voor de productie hiervan geen kennis in huis had, werd de mecanicien van Eddy Merckx ingehuurd. In 1969 werken er een chef en zes medewerkers op de raceafdeling die zowel voor de ploeg als voor het grotere publiek fietsen bouwt.

Wim Breukink, destijds directeur (en de vader van Erik Breukink) vond het nodig om het ietwat conservatieve imago van Gazelle te veranderen. Gazelle moest zich dus intensief bezig gaan houden met de wielrennerij. Wellicht dat het hier ook ging om een kleine prestigestrijd. Batavus, waar Gazelle begin 1963 mee fuseerde en met wie de fusie al binnen twee jaar weer werd beëindigd, had midden jaren ’60 een uiterst succesvolle wielerploeg.

In de jaren zeventig en tachtig groeit Gazelle uit tot de grootste producent van handgemaakte raceframes in West Europa. Terwijl de ‘gewone’ fietsen in geautomatiseerde productielijnen met meer duizend per dag naar buiten rollen, blijft de raceafdeling handwerk leveren. Dertig tot veertig specialisten leveren gemiddeld per persoon één frame per dag af. Tot begin jaren negentig sponsort Gazelle profwielerploegen die aansprekende successen behalen op de weg, in het veld en op de baan. Maar Gazelle trekt zich hieruit terug vanwege het afnemende succes van Nederlandse renners de afnemende belangstelling bij het grote publiek en omdat de Amerikaanse eigenaren er niets in zien. In 1999 komt Gazelle nog met de Gold line voor de ‘allersterkste, snelste en meest innovatieve racefietsen en mountainbikes’, gemaakt van staal, aluminium, titanium en carbon met de hand gebouwd door veertien topmonteurs. De Formula Team fietsen van TVM/Gazelle horen tot deze lijn. Maar de Gold line racefietsen zijn geen lang leven beschoren: in 2001 wordt het chique embleem overgedragen aan de supercomfortabele stadsfietsen en hybrides. Gazelle verkoopt in de 21e eeuw ook nog racefietsen, maar het hoe en wat zijn in nevelen gehuld, maar dat vinden wij niet zo erg, het klassieke tijdperk was al voorbij.

Gazelle was meerdere keren in andere handen: in 1970 wordt Gazelle overgenomen door het Britse Raleigh (onderdeel van TI-investments), in 1987 verkoopt die de fietsendivisie aan Derby Cycles Corporation uit de VS. In 2001 komt Gazelle weer in Nederlandse handen wanneer een investeringsmaatschappij het bedrijf overneemt en in 2011 neemt Pon Holding (bekend van o.a. Volkswagen) Gazelle over.

Modellen
Gazelle Champion Mondial (AA, AA special, AA Super, A, AB)
Gazelle Formula Race
Gazelle Olympia
Gazelle Race Trophy
Gazelle Sprinter
Gazelle Stelvio
Gazelle Strada
Gazelle Tour d’Italia
Gazelle Tour de France
Gazelle Tour de l’Avenir
Gazelle Trim Trophy
Gazelle Ventoux
Gazelle Vuelta

Trivia
Het Willem II-Gazelle wielerteam met renners zoals Peter Post en Rini Wagtmans was het eerste professionele Gazelle wielerteam. Wagtmans werd in de Willem II-Gazelle kleuren onder meer 3e in de Vuelta van 1969, 6e in de Tour de France (hij was debutant) dat zelfde jaar en 5e in de Tour van 1970.

In de tour van 1970 brak Rini Wagtmans zijn frame, hij moest afstappen, wisselen van fiets en miste daardoor de beslissende slag. Bij de finish riep hij in woede: “Met zo’n rotfiets kan je ook nooit winnen”. Wat hij er niet bij zei, was dat zijn vader “Smokkeltje” dat frame, een tijdritframe, had meegenomen omdat zijn zoon zo slecht reed en een oplossing zocht in het materiaal. Het tijdritframe was veel te licht voor de bergetappe.

Amsterdammer Slesker, die een duidelijk stempel heeft gedrukt op de Gazelle raceafdeling, kon het heen en weer reizen naar het Gelderse Dieren niet blijven opbrengen en ging voor Presto werken. Op zijn erfenis heeft Gazelle nog wel tot het einde van het ‘stalen tijdperk’ kunnen teren. De laatste Champion Mondial racefietsen verlieten de fabriek in de jaren ’90 als Gazelle Goldline racefietsen. Net onder de Champion Mondial voerde Gazelle nog de types Tour de l’Avenir, Vuelta en Stelvio.

Gazelle schijnt ook racefietsen, model Grand Prix, voor Raleigh gebouwd te hebben. Meer daarover op The headbadge.

In 1992 bracht Gazelle de Champion Mondial Jubile uit ter ere van het 100-jarig bestaan en in 2012 weer een speciale stalen Champion Mondial 120 ter ere van het 120-jarig bestaan. Deze schijnt vanwege te weinig belangstelling uiteindelijk toch niet op de markt te zijn gekomen. Bij het 125-jarig bestaan proberen ze dat nog een keer met de 125-jaar Gazelle Champion Mondial met een carbonvork van Cervélo. Meesurfend op de snel toegenomen interesse in klassieke en stalen racefietsen vonden ze hiervoor wel genoeg afnemers om ‘m daadwerkelijk op de markt te brengen.

Al onze pagina’s over Gazelle:

• Folders van Van Herwerden
• Gazelle populairste klassieke merk
• De Gazelle van Hans (en Falko)
• De Gazelle Piet de Wit van Antoni
• De Gazelle van Jan
• De Gazelle van Hans
• Koninklijke belangstelling voor Gazelle
• Colossi
• Gazelle Champion Mondial 120
• De Nederlandse klassiekers van Marty
• Oude racefiets folders
• De Gazelles van Theo
• Het dateren van een Gazelle Champion Mondial
• De Gazelle Tour de l'Avenir van Bart
• Gazelle model Piet de Wit

Voor dit artikel is onder andere gebruik gemaakt van:
Gazelle vindt in racesport nieuwe markt, De Tijd, 24 februari 1973
Koninklijke Gazelle 1892-2012 120 jaar, Eva Breukink